فرهنگ تشبیهات در کوش نامه حکیم ایرانشان بن ابی الخیر

موضوع علم بیان ، بررسی زیبایی شناسی متون ادبی از زاویه « تصویر گری به وسیله کلمات » است . تشبیه که یکی از مهم ترین شاخه های علم بیان است ؛ « ادعای همانندی بین دو چیز » بوده و شامل چهار رکن اصلی « مشبه » ، «مشبه به » ، «وجه شبه » و «ادات تشبیه » می باشد . فرهنگ تشبیه نیز یک فرهنگ کاربردی است که به کمک آن میتوان تشبیه های موجود در منبع اصلی را مشاهده نموده و به وسیله فهرست الفبایی ، به آسانی به مشبه یا مشبه به مورد نظر دسترسی یافت. در این پژوهش منبع اصلی ،کتاب کوش نامه حکیم ایرانشان بن ابی الخیر با مقدمه و تصحیح دکتر جلال متینی است. که شامل 10129 بیت است . پژوهش حاضر بر آن است تا با تعمق دراین منظومه حماسی به بررسی تشبیه ، انواع و بسامد آن بپردازد . با توجه به اینکه حکیم ایرانشان بن ابی الخیر به عنوان شاعری حماسه سرا ، در آثار خود از نکات بلاغی (بیان) استفاده کرده است ، از این رو پژوهش حاضر بر آن است تا با تعمق درمنظومه حماسی کوش نامه به بررسی تشبیه و انواع و بسامد آن بپردازد و در نهایت به پرسشهای محوری و بنیادی زیر پاسخ گوید : 1. انواع تشبیهات در کوش نامه کدامند؟ 2. چه تشبیهات در کوش نامه بیشتر بکار رفته است؟ 3. ساختار تشبیه سازی در کوش نامه چگونه است ؟ و در انتهادر میابیم که به علت آنکه کوش نامه یک اثر حماسی است مبالغه و اغراق در این اثر بیش از دیگر صنایع شعری بکار رفته است. و این اغراق در میدانهای جنگ و صحنه های نبرد به اوج خود می رسد. از آنجا که کوش نامه یک اثر حماسی است ونوی اثر روایی است اکثر تشبیهات کوش نامه از نوع « حسی به حسی » است . از 596 مورد تشبیه 11/91% حسی به حسی ، 86/3 % عقلی به حسی ، 03/5% حسی به عقلی و . تشبیه عقلی به عقلی در کوش نامه دیده نمی شود. همچنین تشبیهات کوش نامه بیشتر از نوع « مفرد به مفرد» است . 99/61% آن مفرد به مفرد ، 20/16% مفرد به مقید ، 67/4% مقید به مفرد ، 36/4% مقید به مقید ، 25/1% مفرد به مرکب ، 25/1% مرکب به مقید ، 93/0 % مقید به مرکب و 62/0 % مرکب به مفرد است . ادات تشبیه به کار رفته درکوش نامه عبارتند از: بدان سان (2 مورد) ، بر سان (1 مورد) ، بسان (12مورد ) ، بکردار (6 مورد)، چنان (5 مورد)، چنانچون (5 مورد)، چو (247 مورد) ، چون (85 مورد) ،سان (1 مورد) ،فش (1 مورد) ،گفتی (5 مورد)، گون (10 مورد) ،گویی (4 مورد ) ،مانند (40 مورد) ، ماننده (11 مورد)، همانند (2مورد)، همچو ( 35 مورد )، همچون (14 مورد)، همی (1 مورد)، وار(1 مورد). درکوش نامه ، تعداد تشبیهات مرسل بیشتر از موکد است و81/38% تشبیهات آن مرسل و 18.62% آن تشبیه موکد است . بیشتر تشبیهات کوش نامه از نوع مفصل است که شامل42/65% است و تشبیه مجمل 46/20% و تشبیه بلیغ12/14% است . از میان 98 مورد تشبیه بلیغ ، 6 مورد آن اضافه تشبیهی و 92 مورد آن غیر اضافه تشبیهی است . 23/84% وجه شبه های کوش نامه به صورت مفرد ، 0.50% مرکب و 27/15% به صورت متعدد است . همچنین ، بیشترین نوع تشبیهات از لحاظ شکل ظاهری ، تشبیه جمع می باشد و 37/80% ابیات نیز عاری از موارد هشتگانه هستند.